Blog

Κρυοθεραπεία ή θερμοθεραπεία  χρησιμοποιώ στους πόνους του σώματος;

Φυσικά η απάντηση είναι και τα δύο, αναλόγως του προβλήματος και της περιοχής . Ας δούμε αναλυτικά τις ιδιότητες της κρυοθεραπείας και της θερμοθεραπείας για να γνωρίζουμε τι πρέπει να επιλέξουμε ανά περίπτωση.

Η θερμοκρασία του σώματος είναι κατά μέσο όρο 36,6º -37º C.  Για πετύχουμε εφαρμογή κρυοθεραπείας πρέπει τοπικά (στο σημείο εφαρμογής) η θερμοκρασία να φτάσει 13,6 βαθμούς Κελσίου. Αντίθετα για να εφαρμοστεί θερμοθεραπεία πρέπει η θερμοκρασία τοπικά να φτάσει τους 40-44 βαθμούς Κελσίου.

Θερμοθεραπεία

Η αποτελεσματικότητα της θερμοθεραπείας οφείλεται στην αύξηση της κυκλοφορίας του αίματος τοπικά, την αύξηση του ρυθμού επούλωσης και την μείωση του μυϊκού σπασμού, τη βελτίωση της ελαστικότητας των μυών. Θερμότητα χρησιμοποιούμε στους χρόνιους πόνους  και μετά από προπόνηση αν θέλουμε να πετύχουμε αυξημένη ευλυγισία.

Την επιλέγουμε σε περιπτώσεις χρόνιας οσφυαλγίας, ισχιαλγίας, αυχεναλγίας, οστεοαρθρίτιδα και πόνους περιόδου.

Προσέχουμε πάντα το μέσο το οποίο θα χρησιμοποιήσουμε για να θερμάνουμε την περιοχή να μην προκαλέσει εγκαύματα.

Κρυοθεραπεία

Η κρυοθεραπεία εφαρμόζεται σε περιπτώσεις αιφνίδιου πόνου ή τραυματισμού, όπου προκαλείται οίδημα και φλεγμονή. Μετά από την εμφάνιση ενός τέτοιου πόνου, οι γιατροί συστήνουν Κ.Α.Π.Α (Κρυοθεραπεία, Ανάρροπη θέση, Περίδεση, Ανάπαυση). Η κρυοθεραπεία  μετά από ένα τραυματισμό δημιουργεί αγγειοσύσπαση στην περιοχή και μειώνει το οίδημα και τη φλεγμονή. Επίσης το κρύο μειώνει την αγωγιμότητα των νευρώνων της περιοχής προς το νωτιαίο μυελό με αποτέλεσμα και τη μείωση της αίσθησης του πόνου. Φυσικά υπάρχει μία μερίδα ιατρών όπου διαφωνεί με τη χρήση της κρυοθεραπείας και τη θεωρεί υπεύθυνη για επιμήκυνση του χρόνου ίασης, καθώς αναστέλλει τη φυσική λειτουργία της τραυματισμένης περιοχής. Κατά την εναπόθεση παγοκύστης στην περιοχή, πάντα προσέχουμε να αγγίζει την επιδερμίδα πάντα με προστατευτικό πάνινο κάλυμμα.

Στις περιπτώσεις διαστρεμμάτων ειδικά, είναι σημαντικό να συμπληρώνεται η αγωγή αποκατάστασης με τη χρήση ειδικών πάτων εξατομικευμένης κατασκευής κατόπιν 3Dlaserπελματογραφήματος για να σταθεροποιεί την έντονη κινητικότητα της ποδοκνημικής άρθρωσης.

Το νεύρωμα Morton είναι μία καλοήθης διόγκωση των δακτυλικών νεύρων  (γύρω από το νεύρο αναπτύσσεται ινώδης ιστός) στην περιοχή των κεφαλών των μεταταρσίων όταν αυτά το συμπιέζουν. Συνήθως παρουσιάζεται στο νεύρο μεταξύ 3ου-4ου μεταταρσίου και σε μικρότερο ποσοστό στο νεύρο ανάμεσα στο 2ο-3ο. Τα νεύρα αυτά δίνουν στα δάκτυλα τη δυνατότητα της αίσθησης (αισθαντικά νεύρα) και γι’ αυτό όταν τραυματιστούν από τη συμπίεση δίνουν τα εξής συμπτώματα:

•           οξύ πόνο
•           αίσθηση καψίματος
•           αίσθηση πως πατάς επάνω σε ένα χαλίκι
•           μυρμήγκιασμα και μούδιασμα δακτύλων
•           κράμπες δακτύλων
•           αίσθηση ηλεκτρισμού στην περιοχή του νεύρου

Θεωρείται κυρίως γυναικεία πάθηση καθώς οι γυναίκες διατρέχουν δέκα φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν νεύρωμα Μόρτον σε σχέση με τους άντρες. Σε αυτό το αυξημένο ποσοστό φυσικά συμβάλλει η χρήση στενών και ψηλοτάκουνων υποδημάτων από τις γυναίκες. Ωστόσο δεν είναι ο μόνος παράγοντα για να εμφανιστεί το πρόβλημα.

Οι κύριες αιτίες είναι:

• Δυσαρμονία στις θέσεις των δακτύλων (δεύτερο μετατάρσιο πιο μακρύ από το πρώτο)
• Κοιλοποδία
• Πλατυποδία
• Τα στενά παπούτσια
• Τα παπούτσια με υψηλά τακούνια
• Τα παπούτσια με λεπτή σόλα
• Παχυσαρκία
• Ορθοστατική εργασία
• Αθλητισμός-Χορός
• Τραυματισμός

Για να σταματήσει η συμπίεση στο νεύρο θα πρέπει άμεσα να γίνει αποσυμφόρηση της πίεσης στην καμάρα των μεταταρσίων. Ανυψώνοντας την εγκάρσια καμάρα του ποδιού με ειδικούς ορθωτικούς πάτους, σταματάει η πίεση και το πόδι ανακουφίζεται άμεσα. Για να δοθεί το επιθυμητό αποτέλεσμα θα πρέπει να γίνεται χρήση των εξατομικευμένων πάτων στο 50% της ημέρας και ειδικά όπου υπάρχει ιδιαίτερη κόπωση. Φυσικά αν το κρίνει σκόπιμο ο ιατρός ενδέχεται στην αρχή της θεραπείας να συστήσει και αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Ωστόσο, για άλλη μία φορά αποδεικνύεται πόσο σημαντική είναι η τρισδιάστατη πελματογράφηση. Για να στηριχτεί σωστά η καμάρα των μεταταρσίων πρέπει να μετρηθεί με απόλυτη και λεπτομερή μέθοδο ώστε να καταγραφθούν τα απαραίτητα στοιχεία. Αυτό μπορεί να το προσφέρει μόνο το τρισδιάστατο Laserπελματογράφημα. Στη συνέχεια με την ανάλυση των αποτελεσμάτων και την αξιολόγηση των προσωπικών δεδομένων, σχεδιάζουμε ένα εξατομικευμένο προσωπικό πάτο που θα προσφέρει ανακούφιση και πρόληψη κατά της εξέλιξης του προβλήματος.

Οι γυναίκες επιλέγουν να φοράνε τακούνια ακόμα και αν γνωρίζουν καλά πως θα πονέσουν τα πόδια τους και θα προκαλέσουν ζημιά στο σώμα τους. Το γυναικείο σώμα αποκτά μία διαφορετική εικόνα με τη χρήση των τακουνιών, η οποία είναι πιο θηλυκή και πιο θελκτική σύμφωνα με τα σημερινά πρότυπα ομορφιάς. Τα πόδια δείχνουν μακρύτερα, οι γλουτοί τονίζονται και γενικά φαίνεται ψηλότερη η γυναίκα που τα χρησιμοποιεί. Το 37% των γυναικών βγάζουν τις γόβες τους και περπατάνε ξυπόλητες πριν να ολοκληρωθεί η κοινωνική υποχρέωση που έχουν… Κι όμως επιμένουν…

Το σώμα “φωνάζει” μέσω του πόνου πως κάτι κάνουμε λάθος. Τι προβλήματα όμως τελικά μπορούν να δημιουργήσουν τα ψηλοτάκουνα παπούτσια;

Αυχενικό: Για ναισορροπήσουμε την αφύσικη θέση του κορμού μας, σπρώχνουμε το κεφάλι λίγο προς τα μπροστά. Αυτή η νέα θέση προκαλεί στους μυς και τα μαλακά μόρια του αυχένα πιέσεις οι οποίες επιβαρύνουν τα αυχενικά προβλήματα.

Γόνατα: Σε κάθε μας βήμα η άρθρωση του γόνατος δέχεται πιέσεις διπλάσιου του βάρους μας λόγω των κραδασμών σε κάθε βήμα μας. Όταν αυτές οι πιέσεις αυτές περνάνε στο γόνατο ενώ φοράμε τακούνια, η άρθρωση επιβαρύνεται πολύ περισσότερο λόγω της κακής και λάθος θέσης της επιγονατίδας. Η αφύσικη θέση του κορμού λόγω των τακουνιών φορτίζει το εσωτερικό των γονάτων, με αποτέλεσμα να φθείρεται γρήγορα ο χόνδρος και να εμφανίζεται πρόωρα οστεοαρθρίτιδα. Επίσης ενδέχεται να παρουσιαστούν άλλοι τραυματισμοί, όπως τενοντίτιδα και αρθροθυλακίτιδα ή το γόνατο του δρομέα.

Αστράγαλοι:Μετά το γόνατο, οι πιέσεις είναι ακόμα μεγαλύτερες σε σχέση με το γόνατο. Για την ακρίβεια ο αστράγαλος δέχεται πιέσεις τριπλάσιες του βάρους μας, οι οποίες λόγω της ώθησης προς τα μπροστά (που προκαλούν τα τακούνια), αντίστοιχα προκαλεί βλάβες και οστεοαρθρίτιδα. Επίσης λόγω της θέσης του αστραγάλου, περιορίζεται η κυκλοφορία του αίματος και είναι μία από τις αιτίες που εμφανίζονται ευρυαγγείες στις γάμπες.  Επίσης υπάρχει μία αυξημένη στατιστική διαστρεμμάτων της ποδοκνημικής άρθρωσης με τη χρήση τακουνιών, με κύριο το πλευρικό διάστρεμμα που ενδέχεται να σχίσει τους συνδέσμους.

Αχίλλειος τένοντας: Οι γυναίκες που χρησιμοποιούν συνεχώς ψηλά τακούνια, προκαλούν μία συρρίκνωση του αχίλλειου τένοντα και φλεγμονή στην περιοχή. Επίσης αυτός είναι ο λόγος που όταν φορούν ίσια παπούτσια νιώθουν “να φεύγουν προς τα πίσω” και έχουν πόνο στις γάμπες ενώ δεν μπορούν εύκολα να ισορροπήσουν.

Γάμπα: Στη συνέχεια του τένοντα ακολουθούν οι μύες της γάμπας, οι οποίοι αντίστοιχα ενδέχεται να πάθουν ρίκνωση και να γίνουν κοντύτεροι.  Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, να έχουν πόνο στις γάμπες και αφύσικη κούραση όταν φορούν ίσια παπούτσια.

Πτώση μεταταρσίων: Λόγω της συγκεντρωμένης και ιδιαίτερα αυξημένης πίεσης στην περιοχή των μεταταρσίων, τα ψηλά τακούνια προκαλούν πτώση της καμάρας των μεταταρσίων και πόνο στην περιοχή. Ο πόνος μπορεί να γίνει ιδιαίτερα έντονος και σε κάθε βήμα δίνει την αίσθηση πως περπατάμε επάνω σε χαλίκι. Σε ακόμα πιο προχωρημένη κατάσταση προκαλεί νευρίνωμα Morton.

Παραμορφώσεις δακτύλων ποδιού:Το στενό πρόσθιο μέρος των παπουτσιών με ψηλά τακούνια, αναγκάζουν τα δάκτυλα να συμπιεστούν και να χωρέσουν σε ένα περιορισμένο χώρο. Με πολύωρη και καθημερινή χρήση, τα δάκτυλα παρουσιάζουν ακαμψία και παραμορφώσεις όπως η σφυροδακτυλία, γαμψοδακτυλία κ.α. Με την κακή αιμάτωση των δακτύλων λόγω της ασφυκτικής πίεσης, προκαλούνται μουδιάσματα σε όλη την περιοχή.

 Κότσι: Η επόμενη συχνή παραμόρφωση του άκρου πόδα με τη χρήση ψηλών τακουνιών είναι το HalluxValgus(κότσι). Παρόλο που είναι μία πολυπαραγοντική πάθηση, τα ψηλά και στενά παπούτσια συμβάλλουν ουσιαστικά στην εμφάνιση και εξέλιξη του προβλήματος.

Πλάτη και μέση: Η στάση του κορμού αλλάζει και τα ισχία ωθούνται προς τα εμπρός, η σπονδυλική στήλη κυρτώνει περισσότερο από το μέσο όρο και κάνει λόρδωση. Αυτό σύμφωνα με τα πρότυπα ομορφιάς είναι πιο θελκτικό εφόσον τονίζει τους γυναικείους γλουτούς. Δυστυχώς όμως προκαλεί οσφυαλγία και κύφωση, όταν γίνεται επί καθημερινής βάσης.

Κάλοι: Οι κάλοι που συνήθως προκαλούνται από τη χρήση ψηλοτάκουνων παπουτσιών είναι ανάμεσα στο 5^ο και 4^ο δάκτυλο, καθώς και στο επάνω μέρος του 2^ου και 3^ου δάκτυλου. Οι κάλοι δημιουργούνται λόγω της υπερβολικής πίεσης και τριβής της επιδερμίδας.

Μυστικά για να πονάς λιγότερο!!

•          Ύψος τακουνιού έως 5 πόντους
•          Φαρδύ τακούνι για σταθερότητα και μείωση της αστάθειας του αστραγάλου
•          Σωστό νούμερο, ούτε μεγαλύτερο, ούτε μικρότερο
•          Μην περιμένετε να “ανοίξει” το παπούτσι όταν σας στενεύει. Μην κάνετε το πόδι σας, καλαπόδι. Δώστε τα παπούτσια στο τσαγκάρη να τα ανοίξει.
•          Μικρά και χαριτωμένα βήματα. Οι πιέσεις είναι μικρότερες όταν έχουμε μικρότερο άνοιγμα βήματος. Επίσης μειώνουμε την πιθανότητα να πάθουμε διάστρεμμα.
•          Μην κοιτάτε κάτω και κοντά γιατί επιβαρύνεται ακόμα περισσότερο τη λάθος θέση του αυχένα και της σπονδυλικής στήλης.
•          Αλλάζετε πάντα τα τακούνια που γλιστρούν με αντιολισθητικό τακούνι του τσαγκάρη.
•          Το ίδιο μπορεί να γίνει και στο πρόσθιο μέρος του υποδήματος, να ενισχυθεί δηλαδή με λεπτό αντιολισθητικό λάστιχο.

Τέλος, μία από τις μεγαλύτερες βοήθειες που μπορείτε να προσφέρετε στα πόδια σας, είναι οι αντίρροπα εξατομικευμένοι πάτοι που κατασκευάζονται κατόπιν τρισδιάστατου Laser πελματογραφήματος. Οι πάτοι αυτοί χρησιμοποιούνται στο σπίτι (καθιστή ή όρθια) και  σχεδιάζονται ώστε να ισορροπούν τις πιέσεις που δέχεται το πόδι από την πολύωρη χρήση των τακουνιών. Για παράδειγμα η καμάρα των μεταταρσίων ανυψώνεται για να μην πάθετε πτώση μεταταρσίων και κότσι. Η υποδοχή της πτέρνας γίνεται με ειδικό αντικραδασμικό υλικό για να αποφορτίζονται τα γόνατα και ο αστράγαλος. Ο σχεδιασμός είναι απόλυτα εξατομικευμένος και γίνεται μετά τη μέτρηση του πελματογραφήματος και την ανάλυση των δεδομένων. Τα αποτελέσματα που μας δίνει ο τρισδιάστατος Laser πελματογράφος είναι αξιόπιστα και χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για τον κάθε χρήστη.  Τοποθετούνται μέσα σε παντόφλες ή σπορ παπούτσια και για να δώσουν αποτέλεσμα πρέπει να χρησιμοποιούνται 3-4 ώρες την ημέρα.

Οι πάτοι κατόπιν 3D Laser πελματογραφήματος προλαμβάνουν και ανακουφίζουν το πόδι από την κούραση και τις πιέσεις των κομψών υποδημάτων!!

Μήπως είναι καιρός να ασχοληθούμε σοβαρά με τα οφέλη της καθημερινής βάδισης στη ζωή μας; Η δρ Τζόαν Μάνσον, επικεφαλής προληπτικής ιατρικής στο Νοσοκομείο Μπρίγκαμ Γυναικών του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, αναφέρει: “Εάν ο καθένας στις ΗΠΑ περπατούσε ζωηρά 30 λεπτά την ημέρα θα ήταν δυνατόν να περιοριστεί η συχνότητα πολλών χρόνιων παθήσεων κατά 30 έως 40%.”. Η καθημερινή βάδιση έχει αποδείξει τα πολύπλευρα οφέλη της τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο και πιο συγκεκριμένα:

•          Τονώνει τον εγκέφαλο και οξύνει το πνεύμα: Η ήπια φυσική δραστηριότητα του σώματος προκαλεί  καλύτερη αιμάτωση του εγκεφάλου και βελτιώνει την εγκεφαλική δραστηριότητα,  την κιναίσθηση και την ετοιμότητα αντίδρασης.  Η Σχολή Δημόσιας Υγείας του Χάρβαρντ, παρακολούθησε 19.000 γυναίκες ηλικίας από 70 έως 80 ετών για ένα διάστημα 20 ετών και να καταγράψουν τις μαθησιακές ικανότητες και τη λειτουργία της μνήμης τους. Οι γυναίκες που είχαν υψηλή φυσική δραστηριότητα, αντιμετώπιζαν κατά 20% χαμηλότερο κίνδυνο πνευματικής εξασθένησης.
•          Αποτρέπει την εμφάνισης στυτικής δυσλειτουργίας: Μελέτη που έχει δημοσιευτεί στο Journal of the American Medical Association αναφέρει ότι το έντονο περπάτημα για 3 χιλιόμετρα κατά μέσο όρο σε καθημερινή βάση, έχει θετικά αποτελέσματα σε περιπτώσεις στυτικής δυσλειτουργίας. Η έντονη κίνηση φέρνει ως αποτέλεσμα την καλή κυκλοφορία του αίματος, και εξασφαλίζει  περισσότερο αίμα σε όλο το σώμα και φυσικά στα γεννητικά όργανα.
•          Μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρδιακών παθήσεων και εγκεφαλικού: Με τις παθήσεις της καρδιάς να αποτελούν παγκοσμίως την κύρια αιτία θανάτου, πρέπει να δούμε αρκετά σοβαρά τα οφέλη της βάδισης στην καρδιά. Καθημερινό περπάτημα για 30 με 45 λεπτά, ομαλοποιεί τον καρδιακό ρυθμό και προκαλεί ουσιαστική βελτίωση της κυκλοφορίας του αίματος σε όλο το σώμα. Επίσης βοηθά στην αύξηση της καλής (HDL) και τη μείωση της κακής (LDL) χοληστερόλης στο αίμα, που αποτελεί μία σημαντική ασπίδα προστασίας για την καρδιά.
•          Πρόληψη της οστεοπόρωσης: Η ήπια φυσική δραστηριότητα όπως είναι η βάδιση, χτίζει γερά οστά καθώς έρευνες έχουν δείξει πως γυναίκες που γυμνάζονται έχουν 30% χαμηλότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν οστεοπόρωση.
•          Ανακούφιση από την αρθρίτιδα: Η ελαφριά κίνηση βοηθά την ενίσχυση των μυών των ταλαιπωρημένων αρθρώσεων. Αποτέλεσμα είναι η καλύτερη στήριξη της άρθρωσης, οι μειωμένες τριβές των οστών, άρα και η μείωση των φλεγμονών των αρθρώσεων.
•          Θετική ψυχολογία: Η καθημερινή βάδιση έχει αποδειχθεί με διεθνείς έρευνες πως μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης. Από τη στιγμή όπως που κάποιος νοσεί από κατάθλιψη, χρειάζεται περίπου 2,5 χιλιόμετρα την ημέρα για να βελτιώσει τα συμπτώματα.
•          Βοηθά στη διατήρηση του βάρους ή την απώλεια κιλών: Το περπάτημα σύμφωνα με τους υπολογισμούς του HarvardHealthκαταναλώνει κατά μέσο όρο 167 θερμίδες ανά 30 λεπτά για ένα άτομo βάρους 70 kg. Αν η βάδιση γίνει με λίγο πιο γρήγορο ρυθμό τότε μπορεί να φτάσει σε 200 θερμίδες ανά 30 λεπτά.  
•          Βάδιση και διαβήτης: Μελέτες στην Αμερική απέδειξαν ότι το έντονο περπάτημα για 30 λεπτά την ημέρα, εμποδίζει την ανάπτυξη διαβήτη τύπου 2 σε άτομα υπέρβαρα, των οποίων οι οργανισμοί έχουν ήδη αρχίσει να έχουν πρόβλημα να μεταβολίζουν γλυκόζη.
•          Το περπάτημα αυξάνει το προσδόκιμο ζωής: Μελέτη που πραγματοποιήθηκε στη Χαβάη σε 8.000 άντρες, έδειξε ότι το περπάτημα για 3 χιλιόμετρα την ημέρα, μειώνει τον κίνδυνο θανάτου μέχρι και 50% και αυξάνει το μέσο όρο ζωής. 

Για να έχουμε όλα αυτά οφέλη πρέπει να ακολουθούμε κάποιους βασικούς κανόνες και φυσικά αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα να συμβουλευόμαστε τον γιατρό μας. Όταν περπατάμε είμαστε σε κατάσταση φυσικής δραστηριότητας έστω και ήπιας. Ο χρόνος και η ταχύτητα ανεβάζουν το αποτέλεσμα και τον βαθμό δυσκολίας.

Οι κανόνες για σωστή βάδιση είναι:

1.       Δεν κουβαλάμε σημαντικό βάρος.
2.       Έχουμε πάντα λίγο νερό μαζί μας.
3.       Προστατευόμαστε από τις εξωτερικές συνθήκες (ήλιο-κρύο-αέρας) με τα κατάλληλα αξεσουάρ και ρούχα.
4.       Το καλοκαίρι δεν φοράμε βαμβακερά ρούχα όταν περπατάμε. Το βαμβάκι είναι υδρόφιλο υλικό και θα απορροφήσει τον ιδρώτα. Αποτέλεσμα είναι να μένει βρεγμένη η μπλούζα μας και να έχουμε αυξημένο κίνδυνο να αρρωστήσουμε. Αγοράζουμε ένα ειδικό μπλουζάκι.
5.       Φοράμε αθλητικά παπούτσια.
6.       Μέσα στα παπούτσια μας φοράμε πάντα εξατομικευμένους πάτους κατασκευασμένους από 3DLaserπελματογράφο. Οι εξατομικευμένοι ορθωτικοί πάτοι φροντίζουν τις αρθρώσεις μας και τους μυς διατηρώντας τους σε ευθύγραμμη θέση και αποφορτίζοντας τις λάθος πιέσεις. Η βάδιση χωρίς σωστά παπούτσια και ειδικούς πάτους ενδέχεται να έχει αντίθετα αποτελέσματα, ειδικά σε περιπτώσεις υπέρβαρων, ατόμων που δεν έχουν προηγούμενη εμπειρία ή άτομα που έχουν εμβιομηχανικές αποκλίσεις στα πόδια του. Πριν ενσωματώσει κάποιος τη βάδιση στην καθημερινότητά του, πρέπει να έχει ελέγξει τα πόδια του με τη διαδικασία του τρισδιάστατου πελματογραφήματος.

Το παρόν άρθρο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη γνώμη του ιατρού σας.

Ο αχίλλειος τένοντας συνδέει τους μυς της γάμπας με την πίσω πλευρά της φτέρνας και είναι ο ισχυρότερος τένοντας του σώματος.

Η πιο συνηθισμένη κάκωση που συναντάμε σε αυτό το σημείο είναι η άσηπτη φλεγμονή του τένοντα, η οποία οφείλεται σε ενδοτενοντικές αλλοιώσεις δηλαδή ρήξη μικρών ινών του τέντοντα. Θεωρείται κυρίως ασθένεια αθλητών ή ανθρώπων που έχουν έντονη κόπωση και ορθοστασία στην εργασία τους. Συνήθως εντοπίζεται στις ηλικίες 35-50 ετών.

Αναλόγως με τη διάρκεια των συμπτωμάτων, διαχωρίζεται σε:

•          Οξεία Τενοντίτιδα του Αχίλλειου Τένοντα όταν η ενόχληση είναι από λίγες μέρες έως ένα μήνα,
•          Χρόνια Τενοντίτιδα του Αχίλλειου Τένοντα όταν τα συμπτώματα χρονολογούνται πάνω από ένα μήνα. 

Ο πόνος είναι έντονος κατά την κίνηση και ιδιαίτερα όταν ανεβαίνουμε ή κατεβαίνουμε σκάλες, περπατάμε ή τρέχουμε σε ανηφόρα, σε βαθύ κάθισμα, γενικότερα κατά τον αθλητισμό. Κατά την κίνηση του μυ της γάμπας σε αυτές τις καταστάσεις, η σύσπαση στο γαστροκνήμιο είναι πιο έντονη και μεταφέρεται η πίεση στον τένοντα. Συνήθως δημιουργείται οίδημα και αίσθηση “σκληρότητας” του τένοντα.

Τα αίτια για την τενοντίτιδα Αχίλλειου είναι τα εξής:

•          Μηχανική Τενοντίτιδα Αχίλλειου. Οι αθλητές είναι το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών που παρουσιάζουν μηχανικές βλάβες στην περιοχή. Αυτό οφείλεται στο σύνδρομο υπερχρήσης, σε λάθος αθλητικά υποδήματα που χρησιμοποιούνται χωρίς εξατομικευμένους πάτους πελματογραφήματος, σε λάθος δάπεδο προπόνησης ή γενικά λάθος προπονητικές εγκαταστάσεις. Επίσης μηχανικές βλάβες παρουσιάζουν οι υπέρβαροι, οι επαγγελματίες ορθοστασίας και όσοι ανεβοκατεβαίνουν πολλά σκαλιά.
•          Εκφυλιστική Τενοντίτιδα Αχίλλειου. Παρουσιάζεται ως φυσιολογική φθορά σε ηλικίες άνω των σαράντα. Συνήθως στα άτομα αυτά υπήρχε προγενέστερη σχέση με τον αθλητισμό ή στην περίπτωση των γυναικών χρήση ψηλών τακουνιών.
•          Ρευματολογική Τενοντίτιδας Αχίλλειου. Είναι συνοδό σύμπτωμα σε περιπτώσεις ρευματολογικών ή αυτοάνοσων νοσημάτων όπως  της ρευματοειδούς αρθρίτιδας ή του συστηματικού Λύκου.
•          Φαρμακευτική Τενοντίτιδας Αχίλλειου. Είναι πολύ σπάνια περίπτωση και προκαλείται ως παρενέργεια κάποιων φαρμάκων.
•          Εμβιομηχανικές ανωμαλίες του άκρου πόδα. Συνήθως τα άτομα με υψηλή ποδική καμάρα, ραιβογωνία, καθώς και άτομα που παρουσιάζουν σφιχτό οπίσθιο μηριαίο και γαστροκνήμιο μυ.

Η αντιμετώπιση αρχικά, σύμφωνα πάντα με τη συμβουλή του ιατρού σας, είναι η φαρμακευτική αγωγή για μείωση του πόνου και της φλεγμονής παρόλο που δεν είναι 100% αποτελεσματική λύση, ειδικά στις χρόνιες περιπτώσεις. Η αγωγή ολοκληρώνεται μόνο με την κατασκευή εξατομικευμένων πάτων κατόπιν τρισδιάστατου Laser  πελματογραφήματος. Με το πελματογράφημα εντοπίζουμε τις πιθανές εμβιομηχανικές αποκλίσεις του άκρου πόδα και αναλόγως κατασκευάζουμε ένα πέλμα με το οποίο ευθυγραμμίζουμε τον άκρο πόδα στις περιπτώσεις ραιβογωνίας ή άλλων δομικών αποκλίσεων.  Στις περιπτώσεις που το πόδι δεν έχει κάποια εμβιομηχανική απόκλιση και οφείλεται σε μηχανικές βλάβες ή άλλες περιπτώσεις, τότε η ελαφριά ανύψωση του οπίσθιου μέρους των ορθωτικών πάτων σε συνδυασμό με τη στήριξη της καμάρας, αποφορτίζουν τις έντονες συσπάσεις και πιέσεις του τένοντα, με αποτέλεσμα την άμεση ανακούφιση του, αλλά κυρίως την προφύλαξη του από την πιθανότητα ρήξης. Τα ειδικά υλικά των εξατομικευμένων ορθωτικών πάτων κατόπιν πελματογραφήματος, είναι αντικραδασμικά και αποφορτίζουν πλήρως τις πιέσεις που δέχεται η πτέρνα.

Ο ασθενής ανακουφίζεται και επιστρέφει στις υποχρεώσεις του άμεσα.

Το παρόν άρθο έχει ενημερωτικό σκοπό και σε καμμία των περιπτώσεων δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη γνώμη του θεράποντος ιατρού σας. 

Οικογένεια, φίλοι, χαρούμενη διάθεση και ..πολύ φαγητό, είναι εικόνες από το σκηνικό των Χριστουγέννων! Μετά το τέλος του κλασικού οικογενειακού τραπεζιού, πολλοί από εμάς θα καταλήξουν με δυσπεψία! Η πέψη είναι η διαδικασία κατά την οποία ο οργανισμός διασπά τις τροφές σε μικρά σωματίδια, με στόχο να απορροφήσει στην κυκλοφορία του αίματος τα θρεπτικά στοιχεία που χρειάζεται. Η πλήρης πέψη διαρκεί από 24 έως 72 ώρες και επηρεάζεται από την ποσότητα, τον τύπο του φαγητού, το φύλο και πιθανά πεπτικά προβλήματα του ατόμου.

Η βάδιση μετά τον περπάτημα είναι μία επιλογή που σαφώς έχει απίστευτα πλεονεκτήματα σε σχέση με το να μείνουμε στον καναπέ μας ακίνητοι και νωχελικοί. Ωστόσο υπάρχουν ορισμένοι κανόνες που πρέπει να ακολουθήσουμε για να έχουμε τα επιθυμητά οφέλη.

•          Περπατάμε μισή ώρα μετά τη λήξη του γεύματος. Όχι νωρίτερα καθώς η κίνηση του κορμού θα επιβαρύνει το στομάχι (και ειδικά αν έχει μεγάλο όγκο φαγητού), και θα προκαλέσει τάση για οισοφαγική παλινδρόμηση της τροφής. Αποτέλεσμα θα είναι να έχουμε άσχημη αίσθηση και καούρες.
•          Περπατάμε με χαμηλή προς μέτρια ταχύτητα για το ίδιο ακριβώς λόγο (πίεση που προκαλεί οισοφαγική παλινδρόμηση.
•          Δεν κρατάμε βαριές τσάντες και αντικείμενα.
•          Πίνουμε νερό συχνά αλλά σε μικρές ποσότητες.
•          Να είναι έως 45 λεπτά, αλλά όχι λιγότερο από 15 λεπτά.

Κάτω από αυτούς τους κανόνες το περπάτημα μετά το φαγητό μπορεί να έχει ευεργετικά αποτελέσματα στους εξής τομείς:

1.     Βοηθά στη χώνεψη καθώς ενεργοποιεί τα γαστρικά υγρά και βοηθά στην πρόληψη της δυσπεψίας και της καούρας..
2.     Ενεργοποιεί τον μεταβολισμό σας και  διεγείρετε τη μεταβολική διαδικασία, με αποτέλεσμα να κάψετε πιο γρήγορα τις περιττές θερμίδες που πήρατε.
3.     Μειώνει τα τριγλυκερίδια
4.     Μειώνει τα επίπεδα του σακχάρου
5.     Βοηθά στον βραδινό ύπνο

Φυσικά παραμένουν απαραίτητοι οι βασικοί κανόνες άνεσης κατά τη βάδιση. Φοράμε άνετα ρούχα και άνετα παπούτσια, τα οποία έχουν μέσα τους εξατομικευμένους πάτους Sole-med, που έχουν κατασκευαστεί κατόπιν του κορυφαίου τρισδιάστατου Laser πελματογραφήματος της εταιρείας Ανάτς.

Ο αθλητισμός, αποτελεί ουσιαστικό παράγοντα διαμόρφωσης ενός υγιούς σώματος και πνεύματος, ενώ ταυτόχρονα συμβάλει στην ανάπτυξης της συλλογικότητας, της άμιλλας, της αγωνιστικότητας και της πειθαρχίας ειδικά στις παιδικές και νεαρές ηλικίες. Ωστόσο η ένταξη της φυσικής άσκησης στη ζωή των παιδιών, δεν αποκλείει την πιθανότητα τραυματισμών, που μακροπρόθεσμα ενδεχομένως να συντελέσουν στην εκδήλωση μυοσκελετικών ή άλλων προβλημάτων ποικίλης έντασης. Σύμφωνα με διεθνείς έρευνες ο μέσος όρος των τραυματισμών στα κινητικά αθλήματα είναι 12 τραυματισμοί ανά 1000 ώρες ενεργής ασχολίας (προπόνηση-παιχνίδι).

Οι αθλητικοί τραυματισμοί διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

Α) τους οξείς τραυματισμούς οι οποίοι είναι εμφανείς άμεσα

Β)  τους χρόνιους ή τραυματισμούς υπερχρήσης οι οποίοι δεν είναι εμφανείς άμεσα και εκδηλώνονται σε μεταγενέστερο χρόνο και με αυτούς θα ασχοληθούμε σήμερα.

Οι αιτίες των αθλητικών  τραυματισμών υπερχρήσης διακρίνονται σε 3 κατηγορίες: 

Εξωγενή αίτια: τα ακατάλληλα υποδήματα, οι ακατάλληλες προπονητικές εγκαταστάσεις και επανάληψη κρούσεων  αλλά και συγκεκριμένων και ακραίων θέσεων του κορμού σύμφωνα με τις ιδιαιτερότητες του εκάστοτε αθλήματος. Ακόμα και στατικές επαναλαμβανόμενες θέσεις δημιουργούν συνεχείς και μονόπλευρα φορτία και τα αντίστοιχα προβλήματα.

Ενδογενή αίτια: η ηλικία καθώς  και προηγούμενοι τραυματισμοί που δεν αποκαταστάθηκαν πλήρως. Το ηλικιακό δεδομένο είναι καθοριστικής σημασίας καθώς η ελαστικότητα των ιστών και των αρθρώσεων διαφοροποιείται με την πάροδο του χρόνου. Έως την ηλικία των 12 ετών τα παιδιά έχουν μεγαλύτερο εύρος κίνησης των αρθρώσεων (λόγω μεγάλης ελαστικότητας) και αντίθετα σε μεγαλύτερες ηλικίες μικρότερο εύρος λόγω φυσιολογικής ακαμψίας των αρθρώσεων λόγω ηλικιακών αλλαγών. Και τα δύο ενδέχεται να προκαλέσουν τραυματισμούς κατά τη διάρκεια της προπόνησης.

Ανατομικά αίτια: δομικές ατέλειες των ανατομικών αξόνων των κάτω άκρων.

Οι πιο συνηθισμένες δομικές ατέλειες που πρέπει να ελέγχει οπωσδήποτε ένας νεαρός αθλούμενος για να μην έχει προβλήματα είναι:

1.       Η πλατυποδία ή κοιλοποδία
2.       Ο υπερπρηνισμός ή ο υπτιασμός
3.       Η βλαισογονία ή ραιβογονία
4.       η ανισοσκελία

Οι τραυματισμοί υπερχρήσης που προκαλούνται από ανατομικά αίτια, παρουσιάζονται συνήθως μετά από χρόνια, με πόνους στα γόνατα και στη μέση.

Ο πρώτος έλεγχος πρέπει να γίνεται στην ηλικία των 4-5 ετών. Αν δεν έχει γίνει πελματογραφικός έλεγχος μέχρι αυτή την ηλικία, πρέπει μέχρι την ηλικία των εννέα ετών, να έχουν μετρηθεί όλα τα παιδιά που έχουν σχέση με τον αθλητισμό.

Το πόδι που έχει πλατυποδία, υπερπρηνισμό και βλαισογονία αντιμετωπίζει συνήθως τους εξής τραυματισμούς υπερχρήσης:

•          Διαστρέμματα
•          Τενοντίτιδες, με πιο συχνές την τενοντίτιδα αχιλλείου
•          Κάταγμα κόπωσης του σκαφοειδούς
•          Σύνδρομο ταρσιαίου σωλήνα
•          Δύσκαμπτο Ή βλαισό μεγάλο δάκτυλο (κότσι)
•          Αλλοιώσεις χόνδρων επιγονατίδας και έξω μηνίσκου
•          Μετατραυματική αρθρίτιδα στην ποδοκνημική άρθρωση
•          Τραυματισμούς νυχιών και φουσκάλες τριβής
•          Υπερκερατώσεις στα σημεία έντονης πίεσης

Το πόδι που έχει κοιλοποδία, υπτιασμό και ραιβογονία, αντιμετωπίζει συνήθως τους εξής τραυματισμούς υπερχρήσης:

•          Διαστρέμματα
•          Κράμπες στις γάμπες
•          Τενοντίτιδα αχιλλείου
•          Τενοντίτιδα περονιαίων μυών
•           Αλλοιώσεις χόνδρων επιγονατίδας και έσω μηνίσκου
•           Φλεγμονές στα σησαμοειδή οστά
•          Κάταγμα κόπωσης των μεταταρσίων
•          Πτώση κεφαλών μεταταρσίων και άλγος στην περιοχή
•          Νεύρωμα Μόρτον
•          Άκανθα πτέρνας
•          Πελματιαία απονευρωσίτιδα
•          Υπερκερατώσεις στα σημεία έντονης πίεσης

Το  3D Laser πελματογράφημα είναι η μέθοδος που καλύπτει με απόλυτη ακρίβεια τις απαιτούμενες μετρήσεις με στόχο την κατασκευή εξατομικευμένων πάτων.

Οι εξατομικευμένοι πάτοι υποστηρίζουν τις σωστές γωνιακές κλίσεις του ποδιού, αποφορτίζουν τα σημεία που λανθασμένα έχουν μεγαλύτερη πίεση, προσφέρουν ικανοποιητική επιφάνεια στήριξης, ισομοιρασμό φορτίων και πιέσεων, ευθυγράμμιση των αρθρώσεων με στόχο τη μείωση των τραυματισμών υπερχρήσης από ανατομικά αίτια.

Η ανάγκη και η περιέργεια αναζήτησης της βαθύτερης καταγωγής μας, έχει φέρει στο προσκήνιο πολλά τεστ ανάλυσης του DNAπου γίνονται στο σπίτι, με στόχο να μας δώσουν ποσοστιαία αποτελέσματα σχετικά με την καταγωγή των προγόνων μας. Μόνο τον προηγούμενο χρόνο στην Αμερική πραγματοποιήθηκαν 26 εκατομμύρια οικιακά τεστ καταγωγής.

Πολύ νωρίτερα όμως είχε ξεκίνησε η θεωρία των σχημάτων του ποδιού ανάλογα με την καταγωγή. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία υπήρχαν αρχικά τα εξής  πέντε βασικά σχήματα: ελληνικό, αιγυπτιακό, ρωμαϊκό, κέλτικο και γερμανικό. Στην πορεία θεωρήθηκε απαραίτητο να ολοκληρωθεί με μεγαλύτερη λεπτομέρεια αυτός ο διαχωρισμός και τα βασικά σχήματα πλέον είναι δέκα: ελληνικό, αιγυπτιακό, ρωμαϊκό, κέλτικο, γερμανικό, αφρικανικό, μογγολικό, ανατολίτικο, νορβηγικό και το πόδι των Αβοριγίνων.

Ανάμεσα σε αυτά τα σχήματα το κέλτικο θεωρείται το πιο πολύπλοκο, ενώ το ελληνικό πόδι το ακολουθούν αστικοί μύθοι πως χαρακτηρίζει τους έξυπνους ανθρώπους. Ισχύει όμως αυτό; Ποιος διαχώρισε αυτές τις κατηγορίες; Γιατί δέκα σχήματα και όχι είκοσι ή τριάντα;  Τελικά μπορεί το σχήμα του ποδιού μας να μας δώσει πληροφορίες για την καταγωγή μας, για τον χαρακτήρα μας ή την ευφυΐα μας;

Σύμφωνα με την επιστήμη η απάντηση είναι όχι! Δεν υπάρχουν επιστημονικές αποδείξεις που να βεβαιώνουν αυτές τις απόψεις. Η ιδέα της καταγωγής των γενεαλογικών προγόνων και των ποδιών τους, έχει τις ρίζες της σε μια λανθασμένη αντίληψη ότι οι πληθυσμοί αποτελούσαν πάντα μια κλειστή ομάδα. Ωστόσο οι ανθρώπινοι πληθυσμοί έχουν μεταναστεύσει, αναμίχθηκαν και αναμιγνύονται και εξελίσσονται καθ 'όλη τη διάρκεια του χρόνου. Η ιδέα ότι υπήρχε πάντα ένας απόλυτα κλειστός πληθυσμός  έχει τις ρίζες του σε μια υπερβολικά απλοποιημένη εκδοχή του πώς και πού έζησε η ανθρωπότητα. Ένα σημαντικό παράδειγμα είναι το ελληνικό πόδι (δεύτερο δάκτυλο πιο μεγάλο), το οποίο εντοπίζεται στο 90% των Ainu, ιθαγενών της Ιαπωνίας και της Ρωσίας.

Πώς ξεκίνησε όμως αυτός ο μύθος; Η απάντηση θεωρείται πολύ πιο απλή και αυτό που προφανώς ισχύει είναι ότι ξεκίνησε  κατά τους αρχαίους χρόνους καθώς αυτά τα σχήματα άρχισαν να μεταφέρονται στην τέχνη (αγάλματα, ζωγραφική, τοιχογραφίες κλπ), είτε επειδή αφορούσαν ένα μεγάλο ποσοστό ατόμων της εκάστοτε περιοχής εκείνης της εποχής, είτε γιατί πολύ απλά ήταν τα πρότυπα ομορφιάς εκείνης της εποχής. Η ανάγκη όμως των ατόμων να ανήκουν σε μία ομάδα, σε ένα σύνολο με ειδικά χαρακτηριστικά που μέσα από την τέχνη είχαν συνδυαστεί με την ομορφιά, τη ρώμη και την εξυπνάδα, διαιώνισε αυτούς τους αστικούς μύθους.

Τα διαφορετικά σχήματα δακτύλων απλά επιβεβαιώνουν είναι τη μοναδικότητα του κάθε πέλματος και του κάθε ανθρώπου. Το σχήμα των δακτύλων καθορίζεται από το μήκος και τη θέση των μεταταρσίων αλλά και συνολικά των οστών του άκρου πόδα.

Αυτή ακριβώς είναι και σημαντική βοήθεια ενός ζεύγους εξατομικευμένων πάτων κατόπιν πελματογραφήματος. Δεν μπορεί ένας έτοιμος πάτος να στηρίξει, αποφορτίσει και τελικά ανακουφίσει ένα σύστημα οστών με τέτοια ποικιλομορφία στη δομή και στο σχήμα του.

Κοιλοποδία

Κοιλοποδία είναι η κατάσταση του άκρου πόδα κατά την οποία η έσω επιμήκης καμάρα του ποδιού δημιουργεί ένα ιδιαίτερα υψηλό τόξο. Το πόδι διατηρεί αυτή την εικόνα της πολύ υψηλής καμάρας ακόμα και όταν είναι σε θέση φόρτισης, δηλαδή όρθια θέση ή κατά τη βάδιση. Φυσικά όλοι  οι άνθρωποι έχουν ένα μοναδικό σχηματισμό ποδικής καμάρας και είναι φυσιολογικό,  άλλες καμάρες να είναι πιο χαμηλές ή άλλες πιο υψηλές. Ωστόσο θέλει προσοχή καθώς όταν αυτή η εικόνα ξεφεύγει από τα φυσιολογικά όρια και η καμάρα είναι ιδιαίτερα υψηλή, ένα πλήθος προβλημάτων συνδέεται με αυτήν την κατάσταση του ποδιού. Οι περισσότεροι άνθρωποι γνωρίζουν και ανησυχούν για την πλατυποδία. Ακόμα και ανάμεσα στους ειδικούς υγείας, το φαινόμενο της πλατυποδίας έχει μελετηθεί περισσότερο. Παρόλα αυτά και σύμφωνα με τις νέες μελέτες η κοιλοποδία μπορεί να δημιουργήσει εξίσου σημαντικά προβλήματα στις αρθρώσεις του σώματος και πρέπει να γίνεται διάγνωση και αντιμετώπιση αυτής της κατάστασης.

Αίτια:

Τα αίτια χωρίζονται σε τρεις βασικές κατηγορίες. Αρχικά μπορεί να είναι απλά μία κληρονομική δομική ανωμαλία συνδεδεμένη με ανισορροπία στη λειτουργία των μυών του άκρου πόδα και των μυών της γάμπας (τεταμένοι μύες, ρίκνωση τένοντα). Δεύτερον μπορεί να είναι σύμπτωμα μίας υποκείμενης νόσου όπως: διάφορες πολυνευροπάθειες, πολιομυελίτιδα, όγκοι της σπονδυλικής στήλης, η εγκεφαλική παράλυση, η νόσος Charcot-Marie-Tooth, η μυϊκή δυστροφία, παραμορφώσεις αρθρίτιδας κ.α. Τρίτον, μπορεί να είναι αποτέλεσμα ενός τραυματισμού του άκρου πόδα.

Τι προβλήματα ενδέχεται να προκαλέσει η κοιλοποδία:

Λόγω του υψηλού τόξου στην έσω επιμήκη καμάρα, η μέγιστη φόρτιση του άκρου πόδα είναι στην περιοχή της πτέρνας, των κεφαλών των μεταταρσίων και του έξω χείλους και ενδέχεται να παρουσιαστεί:

1)      Μεταταρσαλγία-Πτώση Μεταταρσίων με πόνο και φλεγμονές στην περιοχή

2)      Νεύρωμα Μόρτον

3)      Hallux-Valgus   (κότσι ποδιού)

4)      Παραμορφώσεις δακτύλων

5)      Πελματιαία απονευρωσίτιδα

6)      Τενοντίτιδα αχίλλειου

7)      Άκανθα πτέρνας

8)      Κάλους και τύλους στα δάκτυλα και στο πρόσθιο μέρος του ποδιού

9)      Κράμπες στις γάμπες

10)   Μονόπλευρες πιέσεις και φθορά στα μαλακά μόρια των γονάτων (μηνίσκο, χόνδρους) καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων με κοιλοποδία δίνει τη μέγιστη πίεση στο έξω χείλος του ποδιού και αυτή η τάση παρασύρει το σύνολο του ποδιού.

11)   Για τον ίδιο λόγο έχει μονόπλευρες πιέσεις και φθορά στις κεφαλές του μηριαίου οστού

12)   Πόνος στις γάμπες, στα γόνατα και τη μέση

Ωστόσο το πόδι με την αυξημένη ποδική καμάρα (όταν δεν συνοδεύεται με ασθένειες ή τραυματισμό) έχει μία θετική και αυξημένη δυναμική επιτάχυνσης και αλμάτων, οπότε σε αρκετές περιπτώσεις οδηγεί σε καλύτερες αθλητικές επιδόσεις.

Διάγνωση

Η  διάγνωση γίνεται κατόπιν πελματογραφικού ή ακτινολογικού ελέγχου. Το τεστ της βρεγμένης πατούσας μπορεί να γίνει στο σπίτι για να έχετε μία αρχική άποψη. Παρακάτω λεπτομέρειες.

 Αντιμετώπιση:

Η συντηρητική αντιμετώπιση με εξατομικευμένους ορθωτικούς πάτους, προτείνεται από τους ορθοπεδικούς και τους φυσικοθεραπευτές. Σε σπάνιες περιπτώσεις (με άλλη υποκείμενη νόσο) ο γιατρός προτείνει χειρουργείο. Βοηθούν αρκετά οι διατάσεις κατόπιν συμβουλών και συστάσεων φυσικοθεραπευτή.

Το τεστ της βρεγμένης πατούσας:

Βυθίστε το πόδι σας σε μία λεκάνη με νερό και αμέσως μετά πατήστε σε μία χαρτοσακούλα (ειδικά αυτές της μαναβικής). Δείτε το αποτέλεσμα και ταιριάξτε το με το αντίστοιχο σχήμα της εικόνας.